Σπίτι Πολιτισμού, 12/2/2016

Χαίρομαι που σήμερα είμαστε εδώ για να συνομιλήσουμε και ουσιαστικά να εντρυφήσουμε όσο μπορούμε βαθύτερα στη σύγχρονη ιστορία μας, παρακολουθώντας αποσπάσματα από τη ζωή του Ελευθερίου Βενιζέλου και τη δράση μεγάλων προσωπικοτήτων της εποχής του.

Αφορμή είναι το τελευταίο βιβλίο με τίτλο “Ταξίδι Μέλιτος” του Μίμη Ανδρουλάκη, τον οποίο καλωσορίζουμε και πάλι στο Ρέθυμνο και τον ευχαριστούμε που είναι μαζί μας.

Δεν νομίζω ότι ο Μίμης Ανδρουλάκης χρειάζεται ιδιαίτερες συστάσεις. Είναι από τα λίγα πρόσωπα της γενιάς του που, από τα φοιτητικά του χρόνια, παρακολουθεί, συχνά πρωταγωνιστεί στα ιστορικά δρώμενα της εποχής του και συγχρόνως παραμένει αποδεκτός και αγαπητός από τους περισσότερους.

Πιθανότατα αυτό να οφείλεται στο γεγονός, ότι ο ίδιος δεν αφομοιώθηκε από την κρατούσα μετριότητα του πολιτικού συστήματος αλλά ασχολήθηκε συστηματικά με τη συγγραφή σπουδαίων βιβλίων, με ποικίλη θεματογραφία που υπερβατικά τον απογειώνουν και τελικά τον προφυλάσσουν από τη φθορά. Συνολικά έχει συγγράψει 23 βιβλία από το 1979 μέχρι σήμερα.

Ξεκίνησε με τα « Προβλήματα του Κράτους » και τη Σοσιαλιστική αυτοδιαχείριση και γραφειοκρατία για να φτάσει στο « Ταξίδι Μέλιτος » για το οποίο θα μιλήσουμε σήμερα.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΚΑΙ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ

Ως αναγνώστης της συντριπτικής πλειοψηφίας των βιβλίων του , μπορώ να πω ότι αυτό που εύκολα διαπιστώνει κανείς είναι πως όλα τα βιβλία του είναι προϊόν συστηματικής και πολύπλευρης μελέτης ποικίλων πηγών, στοιχείο που φέρει συχνά τον αναγνώστη του μπροστά από τη διαπίστωση, του πόσο λίγα γνωρίζει και πόσα του διαφεύγουν για να τον οδηγήσει, τελικά, μέσα από διάφορα μονοπάτια σκέψης και έρευνας, στην επανεξέταση και μέσα από μια άλλη πλέον θέαση, ενδεχομένως και στην αναθεώρηση πολλών από όσα μέχρι τότε πίστευε.

Αυτό το διανοητικό παιχνίδι φαίνεται να αρέσει πολύ στο συγγραφέα Μίμη Ανδρουλάκη, ο οποίος, οχυρωμένος πίσω από μια στέρεη γνώση του θέματος του, συνδιαλέγεται τόσο με τον αναγνώστη, μέσα από μια παιγνιώδη θα’ λεγε κανείς διαδικασία, όσο και με τους ήρωες των βιβλίων του, που συχνά τα ονομάζει μυθιστορήματα αλλά στην ουσία τους συνιστούν αποτύπωση της πραγματικής ιστορίας της οικονομίας, της πολιτικής, της διπλωματίας, των κοινωνικών σχέσεων, των αντιφάσεων της ζωής και, συχνά, της ιστορίας της ίδιας της Πατρίδας μας.

Και είναι πάντα τόσο επίκαιρος μέσα από το περιδιάβασμα της ιστορίας που επιχειρεί στα βιβλία του αφού κάθε φορά, ανασύρει και αναδεικνύει τα στοιχεία εκείνα, που συνάδουν με το παρόν μας ή μας προϊδεάζουν για το μέλλον μας. Για του λόγου το αληθές, τον προκαλώ να μιλήσει εκείνος για τη «θεωρία των παιγνίων» και «τις καμπύλες της οικονομίας» και να φρεσκάρει τη μνήμη μας για τις προφητικές του αναφορές σε αυτές στο παρελθόν, όπως και να μας εξηγήσει γιατί τον τελευταίο καιρό, σιώπησε ως ασκητής του Ορους, που δεν σκιάζεται από τα εφήμερα δεινά και πιστεύει στη δικαιοσύνη της μεταθανάτιας ζωής. Ας μην ξεχνάμε τα λόγια μεγάλου Δάντη, φίλε μου Μίμη: «Οι πιο σκοτεινές γωνιές της Κόλασης φυλάσσονται για κείνους που τηρούν ουδετερότητα σε εποχές ηθικής και κοινωνικής κρίσης». Και αυτό το αναφέρω, για να σου πω πως έχουμε ανάγκη και την κρίση σου και την παρέμβασή σου.

 Ας έρθουμε τώρα στο «Ταξίδι Μέλιτος». Ο ανυποψίαστος αναγνώστης, ίσως υποθέσει ότι ο Μίμης, αφού έχει εξαντλήσει κυριολεκτικά τόσα σημαντικά θέματα στα προηγούμενα βιβλία του, αποφάσισε να γράψει κάτι εύπεπτο και χαριτωμένο , φωτίζοντας την καθημερινή, ανθρώπινη διάσταση του Ε.Β. ως νιόπαντρος με την δεύτερή του σύζυγο, Ελενα Σκυλίτση. Μια πανίσχυρη οικονομικά γυναίκα, με ακόμη πιο ισχυρές γνωριμίες, την οποία παντρεύτηκε σε μια κρίσιμη καμπή της πολιτικής του ζωής και λοιδορήθηκε γι’ αυτή του την επιλογή, κυρίως από τους πολιτικούς του αντιπάλους αλλά και από τους δικούς του, που είδαν αυτό το γάμο με ολοφάνερο σκεπτικισμό.

Στο εξώφυλλο, η φωτογραφία του ηλικιωμένου και σκεφτικού Βενιζέλου με μία άγνωστη νεανίδα, που ουδεμία σχέση έχει με την σύζυγό του , Έλενα Σκυλίτση μας προϊδεάζει για το περιεχόμενο και αντιλαμβανόμαστε ότι το βιβλίο είναι αφιερωμένο στο μεγάλο Εθνάρχη μας και ότι το «Ταξίδι Μέλιτος», είναι προφανώς το πρόσχημα του συγγραφέα, για να βρει μιαν αρχή να μιλήσει γι΄ αυτόν. Παρότι ο συγγραφέας προσεγγίζει το Βενιζέλο και τα γεγονότα της πολύκροτης εκείνης εποχής, ως κοινωνικός ανθρωπολόγος, αποστασιοποιημένος υποκειμενικά μελετητής των γεγονότων και των πρωταγωνιστών τους, διακρίνουμε τον έκδηλο θαυμασμό του για τον Εθνάρχη, που δεν γίνεται όμως προσωπολατρία.

Είναι εμφανές ότι για να καταφέρει ο συγγραφέας να συγγράψει το βιβλίο του «έσκαψε » βαθειά στις πηγές , επιστράτευσε το δικό του θαυμαστό ένστικτο, κατέκτησε το θέμα που πραγματεύεται και συνάμα κατακτήθηκε από αυτό, αφού ο Βενιζέλος είναι ένα αδαμαντωρυχείο που όσο βαθύτερα το σκάβεις , τόσο πολυτιμότερους θησαυρούς βρίσκεις. Ομολογώ, ότι προσωπικά το κατάλαβα, όταν παλαιότερα ασχολήθηκα με το νομοθετικό έργο του Ελευθερίου Βενιζέλου που ακόμα εφαρμόζεται στην Πατρίδα μας.

Εύλογα λοιπόν δημιουργείται η απορία, αν πρόκειται για άλλο ένα κλασσικό, ιστορικό βιβλίο για τον Ελευθέριο Βενιζέλο;

Όσοι γνωρίζουν το Μίμη Ανδρουλάκη, θα απαντήσουν αυθόρμητα «όχι» αφού έχει αποδείξει, και με την πένα του και τον προφορικό του λόγο, πόσο αντισυμβατικός είναι, πόσο υπερβατικός στη θεώρησή που έχει για πρόσωπα και πράγματα, πώς, παίζοντας με τη φαντασία, μιλά για την πραγματικότητα. Οπότε, ο όρος «κλασσικός», σίγουρα δεν του ταιριάζει.

Από την άλλη, τίθεται με αυτό το βιβλίο στη διάθεση μας, μια σειρά από γεγονότα, καταγεγραμμένα από την επίσημη πολιτική και διπλωματική ιστορία του περασμένου αιώνα, οπότε υπό αυτή την έννοια, ναι, έχουμε ένα ακόμη βιβλίο για το Βενιζέλο, το οποίο, ωστόσο, απέχει πολύ από την ιστοριογραφική απαρίθμησή των γεγονότων. Γίνεται βιωματική διαδικασία χάρη στην εντυπωσιακή μαεστρία του συγγραφέα, ο οποίος καταφέρνει, συνδυάζοντας την Ιστορία με τη Λογοτεχνία, να αφομοιώσει περίτεχνα το υλικό του και να δημιουργήσει ένα εντυπωσιακό σε πληροφορίες και πλοκή βιβλίο, που μας προκαλεί αναρίθμητα συναισθήματα, σκέψεις, προβληματισμούς, ερεθίσματα για υπερήφανες ταυτίσεις, διακριτικές αποστάσεις μέχρι και αυτοκριτική.

Από αυτή τη διαδικασία, παρότι επιμένω στην ανθρωπολογική προσέγγιση του συγγραφέα, δεν ξέφυγε ούτε ο Μίμης Ανδρουλάκης, ο οποίος για μία ακόμη φορά καταθέτει την αγάπη του για την Κρήτη, βάζοντας στο στόμα του Εθνάρχη μαντινάδες, τις οποίες καθόλου δεν αμφιβάλλω ότι χρησιμοποιούσε, για να απαντήσει σε ερωτήματα ή για να ξεφύγει διπλωματικά από δύσκολες περιστάσεις με τη σύζυγό του ή ακόμη και για να ακριβολογήσει, επικαλούμενος τη σοφία των κρητικών. Η Κρήτη, η δύναμη των ανθρώπων της, ο πλούτος της γης της, είναι παρούσα σε πλείστες αναφορές του Βενιζέλου: από τις γαστρονομικές λιχουδιές που δοκίμαζε στα ακριβά εστιατόρια του κόσμου, οι οποίες τον έκαναν να νοσταλγεί ακόμη πιο πολύ τα κρητικά χόρτα και βότανα μέχρι τα γλέντια και τις ανθρώπινες συνευρέσεις στο χωριό του, που είχαν τόσο πάθος και τόση αυθεντικότητα.

Πέραν όμως των προσωπικών αναγκών του Εθνάρχη, το συγκλονιστικό σε ποιότητα και πληρότητα πληροφοριών περιεχόμενο του βιβλίου, αναμφίβολα συνδράμει η πολυκύμαντη ζωή του πρωταγωνιστή του. Μια ζωή εντυπωσιακή σε διακυμάνσεις , ποικιλία , εντάσεις και δράση .

Αυτή τη ζωή, την αποτυπώνει ο Μίμης Ανδρουλάκης, με ένα ιδιαίτερα γοητευτικό τρόπο, ακόμη και για όσους πλήττουν με την ιστορία, αφού μέσα από διαλόγους, διαξιφισμούς , αφηγήσεις , ακόμη και εκρήξεις, δίδει ανάγλυφα το επαναστατικό, πολιτικό , διπλωματικό αλλά και κοινωνικό και ανθρώπινο πορτραίτο ενός μεγάλου Άνδρα που, από γιος ενός ταπεινού εμπόρου από τα Χανιά, με την αξία του, την μόρφωση , την δεξιοτεχνία και τέλος την ιδιοφυία του , έγινε σημείο αναφοράς και θαυμασμού σε όλα τα πολιτικά και διπλωματικά fora της εποχής του , αλλά και σημαίνον πρόσωπο στους κοινωνικούς κύκλους της Ευρώπης , όπου συναντάται και συναναστρέφεται με σημαντικές προσωπικότητες της πολιτικής , ακαδημαϊκής, καλλιτεχνικής και λογοτεχνικής ελίτ της εποχής του.

Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό του βιβλίου, στο οποίο επενδύει ο συγγραφέας του, είναι η απομυθοποίηση των πρωταγωνιστών του. Θα ‘λεγε κανείς πως σε πείσμα της ανθρώπινης τάσης να εξιδανικεύει τους ηγέτες της και να καταθέτει σεβασμό σε πρόσωπα που φέρουν ηχηρά ονόματα, χωρίς απαραιτήτως να γνωρίζει λεπτομερώς τη δράση τους κι αν τελικά αξίζουν τις αποδιδόμενες τιμές, ο Μίμης Ανδρουλάκης, με το δικό του μοναδικό τρόπο, προσγειώνει τον αναγνώστη στις γήινες διαστάσεις γιγάντων της πολιτικής, της διπλωματίας της Τέχνης και του πολιτισμού.

Εντέχνως τους αφαιρεί την αίγλη και το μύθο που συνοδεύει τη συνολική τους παρουσία στην εγχώρια και διεθνή σκηνή, επιτρέποντας μας να ιχνηλατήσουμε, τις πραγματικές τους διαστάσεις: Είναι στ’ αλήθεια αποκαλυπτικός ο αριθμός των προσωπικοτήτων που παρελαύνουν σε αυτό το βιβλίο και έχουν άμεση σχέση με τον Βενιζέλο: πρωθυπουργοί, διπλωμάτες, ποιητές, εφοπλιστές, συγγραφείς στρατιωτικοί κ.α. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τους Κλεμανσώ, Ρούσβελτ, Γουίλσον, Λοϋδ Τζωρτζ, Κεϋνς, Μαρσελ Προυστ, Βιρτζίνια Γουλφ, Παντερέφσκυ, Παλαμά, Καρκαβίτσα, Σικελιανό, Καβάφη, Εμπειρίκο, Καζαντζάκη, Παρθένη, Προβελέγκιο, Εμπειρίκος, Ράλληδες, Πηνελόπη Δέλτα , η οποία, όπως προκύπτει μέσα από το βιβλίο, ήταν η αιτία μιας λυσσαλέας ανταλλαγής λεκτικών επιθέσεων μεταξύ Έλενας και Βενιζέλου, που του επέφερε το μοιραίο εγκεφαλικό που τον οδήγησε και στο θάνατο. Να μην παραλείψουμε να αναφέρουμε τη σχέση του Βενιζέλου με κορυφαίους δημοσιογράφους, από μεγάλα ΜΜΕ του κόσμου, όπως την New York Herald , τους Times, την Daily Telegraph κ.α και το πόσο χαρισματικά τους αξιοποίησε για το έργο του όπως και με ανθρώπους της Τέχνης με τους οποίους βέβαια ήταν επιφυλακτικός γιατί όπως έλεγε « ζουν με εξιδανικεύσεις».

Πρόσωπα που εναλλάσσονται με καταιγιστικούς ρυθμούς διαπλοκής, σε βαθμό που ο αναγνώστης νιώθει ξαφνικά την ανάγκη να κλείσει για λίγο το βιβλίο προκειμένου να πάρει μια ανάσα. Είναι αλήθεια αιφνιδιαστική η διαπίστωση του πόσο εύθραυστες είναι οι ισορροπίες, πόσο καθοριστικές είναι οι σχέσεις των πρωταγωνιστών της πολιτικής και κοινωνικής ζωής ενός λαού, τόσο μεταξύ τους όσο και με άλλους στο διεθνές πεδίο και πόσο η τύχη ενός ολόκληρου λαού κρίνεται στις λεπτές αποχρώσεις αυτών των σχέσεων, στην αντοχή τους, την ειλικρίνειά τους, το βάθος τους και τη διάρκειά τους.

Αυτοί οι πρωταγωνιστές εμφανίζονται σ’ αυτό το βιβλίο με όλες τους τις αδυναμίες. Τη φιλοδοξία, τη μισαλλοδοξία, τον καιροσκοπισμό, το ρεβανσισμό, τη μικροπρέπεια, την εκδικητικότητα αλλά και την ευαισθησία, την υπομονή, τη γενναιοδωρία, την εντιμότητα και το μεγαλείο τους. Άλλοτε τρωτοί κι ευάλωτοι κι άλλοτε κυρίαρχοι, εμφανίζονται μπροστά μας, ως φορείς όλων των ανθρώπινων αισθημάτων και αδυναμιών. Ακόμη κι ο Εθνάρχης, παρότι αναδεικνύονται με αναντίρρητο τρόπο όλα τα σπάνια προτερήματα του, τον βλέπουμε να υποφέρει, να νιώθει κουρασμένος, απογοητευμένος, εύθραυστος, στις ίδια ώρα που μεγαλουργεί στα διπλωματικές του συναντήσεις.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΕΝΙΖΕΛΟ

Πάντως είναι πράγματι εντυπωσιακός ο αριθμός και το μέγεθος των προσωπικοτήτων που είχαν σχέση και συναναστροφές με τον Βενιζέλο. Εξ όσων γνωρίζω, δεν υπάρχει άλλος Έλληνας πολιτικός που να έχει τύχει τόσης διεθνούς αναγνώρισης και να ήταν τόσο περιζήτητος ως συνδαιτυμόνας, και όχι μόνο, από διάσημους άνδρες και γυναίκες. Εκτιμώ , ότι όλοι τον ήθελαν για να μαθαίνουν απ’ αυτόν. Δεν πρόκειται περί προσωπολατρίας. Προσπαθώ να προσδιορίσω το μέγεθος του ανδρός και απλά δεν μας εξυπηρετεί η σημερινή πραγματικότητα.

Δυστυχώς λείπει ο α’ όρος της σύγκρισης. Και τότε ο κόσμος ήταν περίπλοκος, οι συμμαχίες εφήμερες, οι πόλεμοι συνεχείς. Ο Βενιζέλος κλήθηκε να διαχειριστεί ή να επηρεαστεί από τις πιο κρίσιμες περιόδους που βίωσε ποτέ η χώρα μας: επαναστάσεις, τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 που καταρράκωσε τη χώρα, το 1909, τους Βαλκανικούς πολέμους, τον 1ο Παγκόσμιο πόλεμο, τη Μικρασιατική εκστρατεία, που εξελίσσεται σε καταστροφή, μεγάλες διπλωματικές συνθήκες, κινήματα, εκτεταμένη διαφθορά και εξαρτήσεις από ξένα συμφέροντα, διαρκείς προδοσίες και αστοχίες του Στέμματος, φυγή του ίδιου από την Ελλάδα δύο φορές, δολοφονικές απόπειρες σε βάρος του κλπ.

Θεωρώ ότι και αδύνατον είναι να αναφερθεί κανείς σ’ όλα τα θέματα που θίγονται στο βιβλίο αλλά και περιττό , όταν είναι εδώ μαζί μας ο ίδιος ο συγγραφέας αλλά και ο Γενικός Διευθυντής του Ιδρύματος Ελευθέριος Βενιζέλος που θα εμβαθύνουν περισσότερο, στη συζήτηση που θα έχουν μαζί σας σε λίγο.

Εγώ θα ήθελα να σταθώ σε μερικές κρίσιμες παρεμβάσεις του Βενιζέλου, οι οποίες αναδεικνύουν το μεγαλείο ενός πολιτικού άνδρα που, διακινδυνεύοντας τη δημοφιλία του αλλά και σχέσεις ζωής με πιστούς του συνεργάτες, ύψωσε το πολιτικό και ηθικό ανάστημά του, προκειμένου να προστατεύσει τη χώρα και να υπηρετήσει το, ασύλληπτο για τον κοινό νου, όραμα που είχε γι αυτήν.

Το έκανε το 1897 στις Αρχάνες, ως Πρόεδρος της Επαναστατικής συνέλευσης, όταν, μετά την ταπεινωτική συντριβή της Ελλάδας στον Ελληνοτουρκικό πόλεμο, ο λαός απειλούσε να τον κάψει ζωντανό αν δεν βάλει σε ψηφοφορία το δίλημμα «Ένωση ή Αυτονομία», με προσανατολισμό υπέρ της αυτονομίας, κι εκείνος διαφωνούσε και συνιστούσε υπομονή,

το έκανε το 1910, στη διάρκεια της ομιλίας του στην πλατεία Συντάγματος, όταν ο λαός ζητούσε συντακτική βουλή προκειμένου να ξεριζωθεί η μοναρχία, κι εκείνος επέμενε για αναθεωρητική, μέχρι που σήκωσε τη γροθιά του και φώναξε «Είπα αναθεωρητική! » κι έκανε ένα νεύμα που προκάλεσε τη σιωπή στο πλήθος. Ήταν ίσως η πρώτη φορά που ηγέτης επεβλήθη στο λαό του δια της σιγής,

Το έκανε το 1912, όταν συγκρούστηκε με τους συμπατριώτες και συναγωνιστές του Κρήτες βουλευτές, στους οποίους απαγόρευσε την είσοδο, στη Βουλή διατεθειμένος ακόμη και να ασκήσει βία, προκειμένου να αποτρέψει ένα νέο ελληνοτουρκικό πόλεμο,

Το απέδειξε το 1915 όταν αναγκάστηκε να παραιτηθεί λόγω της γερμανόφιλης ουδετερότητας του βασιλιά Κωνσταντίνου και ξεκίνησε ο Εθνικός Διχασμός, τον οποίο δεν κατάφερε να αποτρέψει.

Διαπιστώνουμε λοιπόν πως, εκτός από τις διεθνώς διάσημες προσωπικότητες, στο βιβλίο, έμπρακτα απομυθοποιείται και «το αλάνθαστο του λαού»: Από τα παραπάνω και όχι μόνο παραδείγματα γεγονότων, προκύπτει πως αν εκείνος υπέκυπτε στις απαιτήσεις του πλήθους, ίσως είχαμε διαφορετική ιστορική εξέλιξη. Ο ίδιος δε, όπως σε δύο σημεία του βιβλίου αναφέρεται, εξηγεί την ήττα του το 1920 λέγοντας «Καλή η υψηλή διπλωματία, άλλα έχασα τα καφενεία. Έλειπα 20 μήνες στο εξωτερικό» και η συνομιλήτρια του προσθέτει «δεν είναι μόνο τα καφενεία, Πρόεδρε, είναι και τα κουρεία…».

Ο Βενιζέλος γνώριζε καλά πώς να κερδίσει τον συνομιλητή του, όποιος κι ήταν αυτός: από το συγχωριανό του στα μιτάτα της Κρήτης μέχρι τον Πρόεδρο της Αμερικής. Τις ικανότητες του, τις αναγνώριζαν ακόμη κι οι αντίπαλοί του. Ο ίδιος εξηγούσε πως «δεν είναι εύκολο να πηγαίνεις κόντρα στο ρεύμα, πρέπει να σε νιώθουν δικό τους». .

Ήταν πραγματικά ένας κυρίαρχος παίκτης στην εγχώρια αλλά τη διεθνή σκακιέρα. Ο ίδιος εξηγεί την επιτυχία του λέγοντας ότι «το μυστικό μου βρίσκεται στο τυχερό μου άστρο (θεωρούσε τον εαυτό του ευλογημένο που ήταν παρών στην «τυχερή επανάσταση» του 1896 με την οποία άνοιξε ο δρόμος για την αυτόνομη κρητική πολιτεία) και στην έγκαιρη επιλογή σωστού στρατοπέδου και συμμαχιών». Όσο για τη στρατηγική του: «Ντουφέκι και παζάρι», έλεγε.

Από την άλλη, κάνοντας την αυτοκριτική του δεν ξέφυγε κι ο ίδιος από τον προβληματισμό πως θα ήταν αν έκανε άλλες επιλογές .. «Τον κούρασα το λαό, έλεγε, υπερτίμησα τις δυνάμεις του Εθνους… Πόσες φορές δεν τους κάλεσα «στα όπλα!»

Όμως, την ίδια ώρα λέει πως «Είναι άνθρωπος της δράσης και δεν σαγηνεύεται πολιτικά και διανοητικά από την υποθετική ιστορία και τη μεθύστερη συγκριτική ανάλυση». Κοίταζε λοιπόν πάντοτε μπροστά, μελετούσε το επόμενο βήμα και το έκανε. Εδιδε πάντα ευκαιρίες στους άλλους γιατί ήξερε καλά πως από τη μια στιγμή στην άλλη όλα ανατρέπονται, όλες οι σχέσεις μπορούν να αναποδογυρίσουν «Αν έχω ένα ελάττωμα είναι ότι ξεχνώ εύκολα δίνω σε όλους μια 2η ευκαιρία». Άλλωστε, υπό τις ασφυκτικά πιεστικές συνθήκες που βίωνε, δεν του επιτρέπονταν η πολυτέλεια του χρόνου, για να προβληματιστεί με πιθανά σενάρια και πολλά «αν»…

Αυτό δεν τον εμπόδισε ποτέ, να εξετάσει τα λάθη του, να τα αναγνωρίσει , να αναθεωρήσει απόψεις όποτε οι εξελίξεις επέβαλλαν αλλαγή στρατηγικής. Είχε την ευελιξία, την και την ευφυΐα, τη διορατικότητα ακόμη και τη γενναιότητα να τσαλακώσει την εικόνα του, να εκτεθεί, να πληγωθεί, να διακινδυνεύσει αρκεί να ωφελούσε την πατρίδα. . Ήταν κι αυτός ένας επιπλέον λόγος που ακόμη κι όταν εγκατέλειψε την Ελλάδα για να κάνει αυτό το 6 μηνο «ταξίδι μέλιτος» πέραν της υποδοχής που του επεφύλαξαν το προσωπικό του πλοίου αλλά και οι συνεπιβάτες του, όλα τα διπλωματικά αλλά και ιδιωτικά σαλόνια των χωρών που επισκέφθηκε στην Αμερική, ήταν ανοιχτά για να τον δεχθούν. Άλλωστε, όλοι ήξεραν πως αυτό το ταξίδι άλλο σκοπό υπηρετούσε. Όπως του είπε ο πλοίαρχος Δεληγιάννης εν πλω για Αμερική « Είμαστε βέβαιοι κύριε Πρόεδρε, ότι δεν επισκέπτεσθε την Αμερική ως τουρίστας ή νιόπαντρος σε μήνα μέλιτος . Μελετάτε την εποχή μας για χαράξετε τη νέα στρατηγική της χώρας» και ο Βενιζέλος παραδέχθηκε πως « Ε! 6μηνο μήνα του μέλιτος, δεν θα χετε ξανακούσει!»

Ο Βενιζέλος λοιπόν έκανε αυτό το ταξίδι, όπως εμφαντικά τονίζεται στο βιβλίο, κινούμενος μόνο από Φιλοπατρία. Κυριολεκτικά είχε αποστασιοποιηθεί από οιανδήποτε πολιτικό , κομματικό ή συναισθηματικό δεσμό. Ο εαυτός του και η τύχη του δεν τον ενδιέφεραν καθόλου. Ούτε στιγμή όμως δεν άφησε στη μοίρα τους χιλιάδες ανθρώπους που τον ακολούθησαν πιστά και ένας τρόπος για να μπορεί να το κάνει ήταν και ο γάμος του με την Έλενα.

ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΕΝΑ

Η Ελενα λοιπόν…Μια δυναμική προσωπικότητα που έπαιξε καταλυτικό ρόλο στη ζωή αλλά και τη σταδιοδρομία του Βενιζέλου. Το βιβλίο αναδεικνύει πτυχές άγνωστες στους περισσότερους από μας αυτής της μοιραίας γυναίκας. Δεν θεωρώ τυχαίο το γεγονός ότι ο συγγραφέας επέλεξε να ξεκινήσει και να τελειώσει το βιβλίο του με τους συγκλονιστικούς διαλόγους του Βενιζέλου με τη νέα του σύζυγο, οι οποίοι ξεδιπλώνονται γλαφυροί, ολοζώντανοι επιτρέποντας στον αναγνώστη να νιώθει παρών και συμμετέχων σε αυτούς, σ’ ένα ταξίδι που δεν είχε στάλα μέλι για το ζευγάρι. Βρισκόμαστε λοιπόν με το νιόπαντρο ζευγάρι, εκείνος 57 και εκείνη 47 χρόνων στο πλοίο Aquitania, το Νοέμβριο του 1921, σ’ ένα ταξίδι από το Σαουθάμπτον στην Νέα Υόρκη.

Ο Βενιζέλος έχει πληγωθεί από την αχαριστία του Ελληνικού λαού, μετά την εκλογική του ήττα το Νοεμβρίου του 1920, και κάνει 2 σοβαρές επιλογές: το γάμο του με την πλουσιότατη αλλά όχι πλέον ευχαριέστατη Έλενα Σκυλίτση και τη φυγή του από την Ελλάδα, την οποία συνοδεύουν δηλώσεις του περί οριστικής του απομάκρυνσης από την πολιτική. Δηλώσεις που ουδέποτε πίστεψε η νέα του σύζυγος, η οποία με καυστικότητα του επισημαίνει πως «είναι όμοιες με αυτές που κάνουν οι αλκοολικοί ότι θα κόψουν το ποτό».

Από την πρώτη κιόλας σειρά του βιβλίου, ο συγγραφέας μας μυεί εντίμως στο πνεύμα που θα κυριαρχήσει στο μυθιστόρημά του: «Δύσκολα θα’ λεγες αυτό το ζευγάρι νιόπαντρο…» Ο ίδιος ο Εθνάρχης εξάλλου, μιλώντας σε πρόσωπο που εμπιστεύονταν, με, μάλλον, απολογητική διάθεση, εκμυστηρεύτηκε το δίλημμα στο οποίο βρέθηκε: «Να εξασφαλίσω οικονομική ανεξαρτησία μέσω γαμήλιας εξάρτησης ή να εξαρτηθώ οικονομικά και πολιτικά από ισχυρούς «φίλους» ;

Η Έλενα είναι δίπλα στο Βενιζέλο από το 1912 στο Παρίσι , διαθέτει τρομακτικά ποσά για την συντήρηση των εξορισθέντων και αποταχθέντων ανδρών του , τον γνωρίζει με σημαντικές προσωπικότητες , γνωρίζει και σιωπά στις αταξίες του , ακόμη και στην Παρασκευούλα Μπλουμ , την αγάπη του Βενιζέλου που δεν παντρεύτηκε παρ’ ότι την κουβάλησε στην Αθήνα με το νυφικό της , έστελνε ετήσιο βοήθημα για να συντηρείται.

Και η Έλενα είναι ένα πρόσωπο που έχει αδικηθεί από την Ιστορία. Είναι ας πούμε ο μεγάλος δείκτης του ρολογιού που χωρίς αυτόν δεν γνωρίζουμε την ακριβή ώρα. Δίχως τη δική της παρουσία, δεν γνωρίζουμε , αν θα μπορούσε ποτέ ο Βενιζέλος να επιστρέψει στην πολιτική σκηνή θριαμβευτής. Ήταν πάντα δίπλα του και σχεδόν εξανέμισε την τεράστια περιουσία της γι’ αυτόν.

Ακόμη και στην απόπειρα δολοφονίας του ήταν εκεί και γλύτωσε από θαύμα. Ο συγγραφέας λοιπόν μέσα από περίτεχνους διαλόγους - αντιλόγους προσπαθεί έντιμα να την τοποθετήσει στις αληθινές της διαστάσεις, άλλοτε δίπλα κι άλλοτε απέναντι στο Βενιζέλο, και παράλληλα ανοίγει μονοπάτια στη σκέψη μας για να προβληματισθούμε για τα γεγονότα του παρελθόντος αλλά και του παρόντος μας, τα οποία, είμαστε ανήμποροι συχνά, να ακτινογραφήσουμε σωστά .

Η Έλενα είναι πανέξυπνη αλλά εκρηκτική. Έχει εξαιρετικά καυστικό λόγο και η σχέση της με τον Λευτέρη είναι σχέση αγάπης και μίσους. Στη διάρκεια του ταξιδιού τους, ο Βενιζέλος επιστρέφει στον αγαπημένο του Θουκυδίδη του. Βασανίζεται προσπαθώντας να μεταφράσει το πρωτότυπο κείμενο του μεγάλου ιστορικού, παραπαίοντας μεταξύ θλίψης για τη δυσκολία του εγχειρήματος και ευγνωμοσύνης για τα όσα σπουδαία προσέφερε ο Θουκυδίδης στους Έλληνες, τα οποία ο Βενιζέλος επικαιροποιεί μέσα από συνεχείς παραλληλισμούς που κάνει τόσο μεταξύ του ίδιου και του μεγάλου ιστορικού όσο και μεταξύ των γεγονότων της Μικρασιατικής εκστρατείας που ήταν σε εξέλιξη, με την εκστρατεία και, τελικά, την καταστροφή των Αθηναίων στη Σικελία. Οι ομοιότητες που συναντά προοιωνίζουν δυσοίωνες εξελίξεις για την έκβαση της μικρασιατικής εκστρατείας και ο Βενιζέλος είναι ανήσυχος.

Η Έλενα τον κατηγορεί με μνησικακία: «Στράφηκες στην Αρχαία Ελλάδα από απέχθεια προς τη σημερινή που σου γύρισε προσωρινά την πλάτη» και σε άλλο σημείο, κρίνοντας τον ως πολιτικό αλλά και ως άνθρωπο του καταλογίζει ότι «Δεν μπορείς να θαυμάσεις αυτό που έχεις δημιουργήσει. Πρέπει συνεχώς να διακινδυνεύεις όλο και νέες κατακτήσεις ακόμα κι αν πρέπει να ρισκάρεις τη δόξα, την υστεροφημία, τις ανθρώπινες σχέσεις, την εξουσία και, τώρα, και τον πλούτο μας. Σε τρώει το σαράκι του ανικανοποίητου!». Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, ο συγγραφέας μας προσφέρει μια ακροβασία σε μια κορυφαία εναλλαγή μέσων επίθεσης και άμυνας μεταξύ του ζεύγους. Η Πηνελόπη Δέλτα λειτουργεί ουσιαστικά ως καταλύτης που επιτρέπει και στους δύο να βγάλουν τα εσώψυχά τους, να αυτοψυχαναλυθούν, να ακυρώσουν μια συντροφικότητα 24 χρόνων ενώ συγχρόνως αναδεικνύεται η πολυπλοκότητα των ανθρώπων και των σχέσεών τους . Ειλικρινά, δεν κατάφερα να καταλάβω ποιος είχε δίκιο, ή μάλλον, το περισσότερο δίκιο. Το βέβαιο είναι ότι η Πηνελόπη Δέλτα ήταν η αφορμή που σφράγισε το τέλος της σχέσης τους και τελικά τη ζωή του Βενιζέλου.

Η Έλενα λοιπόν, χρεώνεται το άδοξο τέλος του. Υπονοείται ότι αυτή είναι η ηθική αυτουργός. Το σιγοψιθυρίζουν οι στενοί συνεργάτες του Εθνάρχη και την κατηγορούν επίσης για το γεγονός ότι δεν επέτρεψε καν να σταματήσει η σωρός του στο λιμάνι του Πειραιά αλλά μεταφέρθηκε άρον άρον στην Κρήτη. Όπως και να χει, πάντως, η Έλενα ήταν το πρόσωπο σταθμός, στην απαιτητική διαδρομή του Βενιζέλου.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Κάνοντας μια συνοπτική επισκόπηση των όσων προαναφέρθηκαν κι επιχειρώντας μια συνολική εκτίμηση του νέου συγγραφικού πονήματος του Μίμη Ανδρουλάκη, θα ‘λεγα πως ο χαρακτηρισμός «ιστορικό μυθιστόρημα» μάλλον το αδικεί με την έννοια πως, επικαλούμενοι ανάλογα επιχειρήματα, θα μπορούσαμε να το αποκαλέσουμε κοινωνικό μυθιστόρημα, ή διπλωματικό εγχειρίδιο, ή πολιτικό μυθιστόρημα. Δε νομίζω ότι πρέπει να μπούμε στη διαδικασία της ταμπέλας γιατί οριοθετεί, βάζει περιγράμματα δεσμευτικά και η σκέψη του Μίμη, δεν μπορεί να μπει σε καλούπια. Δεν μπήκε ποτέ. Πολύ δε περισσότερο σε αυτό ταξίδι μέλιτος, που έχει όλα τα στοιχεία ενός ταξιδιού, με την ευρύτερη του έννοια: στην ιστορική γνώση, στις σχέσεις των ανθρώπων, στα αισθήματα, τα φορτισμένα με ιδεολογικό λόγο και ψυχικά αποθέματα.

Μια άλλη διαπίστωση που θα’ θελα να μοιραστώ μαζί σας είναι πως αν επιχειρήσει κανείς να ξεκαρπουλίσει τα μηνύματα του συγκεκριμένου βιβλίου και να τα αναλύσει, να τα ερμηνεύσει και να τα καταθέσει, θα γράψει άλλο ένα βιβλίο πολλαπλάσιων σελίδων από το «Μήνα Μέλιτος». Εκεί έγκειται και ένα ακόμη χαρακτηριστικό του, που το κάνει άξιο ανάγνωσης και μελέτης. Ο κάθε αναγνώστης, μπορεί να επιλέξει την πτυχή του βιβλίου που τον ενδιαφέρει να προβληματιστεί, να ενθαρρυνθεί σε περαιτέρω εξερεύνηση και να οδηγηθεί στις δικές του προσωπικές ανακαλύψεις.

Θα κλείσω με την παραδοχή ότι θαυμάζω το κουράγιο του Μίμη να εκτεθεί όχι μόνον στο αναγνωστικό του κοινό αλλά και στο σύγχρονό μας ακαδημαϊκό, πολιτικό και ιστορικό περιβάλλον, μ’ ένα βιβλίο υψηλών απαιτήσεων και ακόμη υψηλότερων προδιαγραφών. Δεν είναι η πρώτη φορά που το κάνει και ευχόμαστε όλοι ν’ ακολουθήσουν κι άλλες ανάλογες απόπειρες. Ένιωσα όμως, διαβάζοντας το, πως είναι η πρώτη φορά που επιχειρεί τόσο βαθιά βουτιά στον ψυχισμό του Έλληνα αλλά και του Κρητικού ιδιαίτερα, όπως και στην ιστορία μας, ιδωμένη όμως από μια πολύ διαφορετική, πιο ζωντανή, πιο προσιτή σκοπιά.

Τον ευχαριστώ γι’ αυτό το ταξίδι, το οποίο προσωπικά, και σε αντίθεση με τους πρωταγωνιστές του, το βίωσα ως ταξίδι Μέλιτος με τη γνώση.

Ευχαριστώ κι εσάς για την υπομονή σας Να είστε καλά!