OΜΙΛΙΑ ΤΟΥ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΡΕΘΥΜΝΗΣ ΓΙΩΡΓΗ Χ. ΜΑΡΙΝΑΚΗ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΜΕ ΘΕΜΑ «   ΣΧΕΣΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ  ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ»                       

          Θέμα Ομιλίας:  «Η κοινωνική  φιλοσοφία του Μπουρντιέ από              

                                        τη σκοπιά της πολιτικής»

                                                                          Ωδείο Ρεθύμνου, 3/3/2010

Κυρίες και Κύριοι

Αγαπητές  Φίλες και Φίλοι

Ευχάριστα αιφνιδιασμένος από την πρόσκληση των διοργανωτών της σημερινής εκδήλωσης, αποδέχτηκα με χαρά να συμπεριληφθώ στους ομιλητές της γιατί πραγματικά θεωρώ πολύ σημαντική την ενεργή συμμετοχή του καθενός μας ξεχωριστά  στο δημόσιο διάλογο που αναπτύσσεται με  επίκεντρο την πολιτική και τις κοινωνικές επιστήμες.

 Πολύ δε περισσότερο όταν ο διάλογος αυτός διαπνέεται από τις ανατρεπτικές, πρωτοπόρες και δημοκρατικές αρχές όπως τις διακήρυξε ο Γάλλος  Κοινωνιολόγος, φιλόσοφος, ερευνητής, κριτικός διανοούμενος, στοχαστής, ανθρωπολόγος και αγωνιστής Πιερ Μπουρντιέ.

Επιτρέψτε μου λοιπόν να ευχαριστήσω θερμά τους εμπνευστές και διοργανωτές της αποψινής μας συνάντησης, τις Πολιτιστικές Ομάδες του Πανεπιστημίου Κρήτης και τον Πολιτιστικό Σύλλογο Ρεθύμνου,  η οποία, είμαι βέβαιος ότι  θα ωφελήσει όλους τους συμμετέχοντες τόσο σε επίπεδο ενημέρωσης όσο και σε επίπεδο προβληματισμού και αφύπνισης που είναι, κατά την άποψη μου, και το καίριο ζητούμενο κάθε πολιτικής και κοινωνικής πρωτοβουλίας  που σέβεται τον άνθρωπο και του αναγνωρίζει το δικαίωμα και συνάμα την υποχρέωσή του να σκέφτεται και να δρα, ελεύθερα και πολιτικά.

Παράλληλα, αφορμής δοθείσης, θα εντρυφήσουμε πιο ουσιαστικά στο πολυσχιδές έργο του Πιερ Μπουρντιέ, που δεν βρίσκεται πια στη ζωή, ωστόσο άφησε πολύτιμη κληρονομιά στους σύγχρονους κοινωνιολόγους,  ερευνητές αλλά και στον απλό πολίτη ένα έργο ζωής που, αν μη τι άλλο, μπορεί να αποτελέσει την αφετηρία μιας ορθής επανεκτίμησης της σημερινής κοινωνίας και των αναγκών της καθώς κι ένα αποτελεσματικό κίνητρο για κινητοποίηση με στόχο την κατάκτηση του οράματος μιας «πραγματικά κοινωνικής Ευρώπης».

Ένα έργο με ευρύτητα που, εξ αρχής, υπερέβη τα εθνικά σύνορα αποκτώντας διεθνή απήχηση, ένα έργο που εστιάζει στην καθημερινή κοινωνική πρακτική και γι’ αυτό είναι προσιτό σε όλους, που εισάγει νέες έννοιες όπως αυτή του «συλλογικού διανοούμενου» και αποτελεί προϊόν επίπονης και επίμονης μελέτης κι εμπειρικών ερευνών. 

Στη σημερινή εποχή, που χαρακτηρίζεται από μια μεθοδευμένη σύγχυση τόσο σε επίπεδο ιδεών όσο και σε επίπεδο ενεργειών, καθίσταται εξαιρετικά επιτακτική η ανάγκη ενός ξεκάθαρου λόγου, ανέγγιχτου από πολιτικές σκοπιμότητες και οικονομικά  συμφέροντα,  που θα θέτει τα προβλήματα στις πραγματικές τους διαστάσεις, θα τολμά να αποκαλύπτει, με τρόπο αναντίρρητα τεκμηριωμένο και σαφή, τα εργαλεία κυριαρχίας  των ισχυρών έναντι των αδυνάτων, θα αμφισβητεί την ιεροποίηση της κουλτούρας, θα έρχεται σε ρήξη με την τυποποιημένη γνώση,  θα καλεί σε συστράτευση όλους τους διανοούμενους που επικαλούμενοι την ηθική ουδετερότητα  παραμένουν εγκλωβισμένοι στον λόγιο κόσμο τους, θα κινητοποιεί όλες τις υγιείς δυνάμεις της κοινωνίας και θα υποστηρίζει με πίστη και επιχειρήματα το όραμα της αλλαγής του κόσμου μας μέσω μιας «συμβολικής επανάστασης».

Σε αυτές τις αρχές συνοψίζεται με απλά λόγια το έργο του Πιερ Μπουρντιέ.  Οι συνομιλητές μου είναι οι καθ’ ύλην αρμόδιοι να σας αναπτύξουν με εγκυρότητα  και επιστημονική τεκμηρίωση τις απόψεις του Γάλλου στοχαστή που φώτισε τις πιο απόκρυφες πλευρές της πολιτικής, της οικονομίας και τη σχέσης τους  με τις  κοινωνικές δομές.

Μάλιστα, ο κ. Παναγιωτόπουλος, ευτύχησε να είναι και στενός συνεργάτης του Μπουρντιέ και σίγουρα θα είναι σε θέση να μας διαφωτίσει και να μας εισαγάγει με ασφάλεια στην ανατρεπτική φιλοσοφία του. 

Σε ότι με αφορά, η συμμετοχή μου στη σημερινή εκδήλωση πέραν του προσωπικού ενδιαφέροντός μου για το αντικείμενο της συζήτησης μας, συναρτάται με την πρόθεση μου να μοιραστώ μαζί σας το πρακτικό αντίκρυσμα και την γενικότερη απήχηση που αντανακλά το έργο του Πιερ Μπουρντιε στην πολιτική μου δράση ως Δήμαρχος δηλαδή να σας καταθέσω τι αποκομίζω και τι ενεργοποιώ ως πολιτικός από τις προτάσεις του Μπουρντιέ. Οφείλω, βέβαια, για να είμαι εντάξει μαζί σας, να διευκρινίσω πως δεν θεωρώ τον εαυτό μου πολιτικό με την στερεότυπη έννοια του όρου και πολύ δε περισσότερο δεν διεκδικώ τον τίτλο του Κοινωνιολόγου ή του Πολιτειολόγου.

Εκείνο για το οποίο μπορώ να σας διαβεβαιώσω είναι πως, συμπυκνώνοντας την εμπειρία μου από την ενασχόληση μου με την πολιτική και αξιοποιώντας την αποκτηθείσα γνώση, προσπαθώ με τους συνεργάτες μου ν’ αφουγκραστούμε τις ανάγκες της κοινωνίας μας, τα αιτήματα των πολιτών και τρόπους για την ικανοποίηση τους. Επιτρέψτε μου λοιπόν, να σας εκθέσω τις απόψεις μου και συγχωρείστε με αν σε κάποια σημεία κρίνετε ότι είμαι υποκειμενικός ή πολιτικά ιδιοτελής.

ΡΕΑΛ ΠΟΛΙΤΙΚ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ – ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗ ΑΣΚΗΣΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ  

Θεωρώ, λοιπόν, εξαιρετικά σημαντική την έννοια του «Συλλογικού διανοούμενου» που εισήγαγε ο Μπουρντιέ με τα χαρακτηριστικά που αποδίδει στον όρο: Δηλαδή τους  «επιστήμονες ερευνητές» που μπορούν να εφοδιάσουν τα κοινωνικά κινήματα με διανοητικό εξοπλισμό ώστε να αντισταθούν στις κυρίαρχες οικονομικές δυνάμεις, καταθέτοντας σε αυτόν τον πολιτικό αγώνα τη γνώση, την αυθεντία τους και τις αξίες τους και με σταθερή προσήλωση  στην   άσκηση κριτικής σε όλες τις καταχρήσεις εξουσίας αλλά και στον ίδιο τους τον εαυτό. Για να γίνει όμως αυτό θα πρέπει να βγουν από τον ακαδημαϊκό μικρόκοσμο, να κινητοποιηθούν  και να έρθουν σε αλληλεπίδραση με τα συνδικάτα, τα σωματεία και τις αγωνιζόμενες ομάδες,  υποβάλλοντας παράλληλα όμως και οι ίδιοι τον εαυτό τους στην κριτική.  

Είναι γεγονός πως όσο οι επιστημονικές κατακτήσεις παραμένουν εγκλωβισμένες στους κόλπους μιας επιστημονικής ελίτ και δεν είναι προσιτές στον κάθε ένα από τους πολίτες, η κοινωνία οπισθοδρομεί. Πολλοί από τους κινδύνους θα είχαν αποφευχθεί και αρκετά προβλήματα θα είχαν επιλυθεί  εάν η γνώση συναντούσε την πρακτική και ενέπνεε τους πολίτες σε μια διαρκή εγρήγορση κι ενασχόληση με τα κοινά.

Είναι προφανής πλέον η ανάγκη καθιέρωσης νέων τρόπων επικοινωνίας και διαβούλευσης  τόσο μέσω μιας Ρεάλ Πολιτικ του λόγου όπως προτείνει ο Μπουρντιέ  δηλαδή «μιας πολιτικής παρέμβασης στον κοινωνικό κόσμο που να υπακούει όσο το δυνατόν στους κανόνες που ισχύουν στο επιστημονικό πεδίο» όσο και μιας πολιτικής που θα εκφράζει την απλή καθημερινότητα των πολιτών.

Κάθε δράση και δη κοινωνικο - πολιτική προκαλεί και την ανάλογη αντίδρασή από τους αποδέκτες. Στη περίπτωσή μας τους πολίτες που σύμφωνα με τον Γάλλο Φιλόσοφο «ενεργούν στις κοινωνικές περιστάσεις  με βάση το σύνολο των προδιαθέσεων που ονομάζει ΕΞΕΙΣ δηλαδή  δομημένες εντυπώσεις που τα άτομα λαμβάνουν από την παιδική τους ηλικία μέσα από το εκπαιδευτικό σύστημα και οι οποίες ενώ αλλάζουν μετά από συνειδητή προσπάθεια και ενεργοποιούν πρακτικές και κοινωνικές στάσεις,  βρίσκονται σε συνεχή  αλληλεπίδραση με το  περιβάλλον  τις συνθήκες ή τα «πεδία» μέσα στα οποία τα άτομα δρουν».

Αντιλαμβανόμαστε λοιπόν, πως εάν ένα περιβάλλον είναι ανθρώπινο, οι πρακτικές που θα αναπτυχθούν μέσα σε αυτό από τους πολίτες θα είναι ανθρωποκεντρικές και η αλληλεπίδραση που είναι αναπόδραστη διαδικασία μόνο θετικά οφέλη θα αποφέρει. Στην πόλη μας για παράδειγμα, κάθε μεγάλο έργο που πρόκειται να υλοποιηθεί τίθεται κατ’ αρχάς σε δημόσια διαβούλευση στο πλαίσιο της οποίας όλοι οι πολίτες δικαιούται να συμμετάσχουν και να καταθέσουν άποψη. Το θεωρούμε πολύ σημαντική ως διαδικασία όχι μόνο για την εξασφάλιση της κοινωνικής συναίνεσης ώστε να προχωρήσει χωρίς αντιδράσεις ένα έργο  αλλά κυρίως διότι έτσι δίδουμε τη δυνατότητα στους δημότες να συμμετέχουν σε κάθε αναπτυξιακό βήμα  που κάνει η πόλη.

Ακόμη πιο έντονη είναι η συμμετοχή των πολιτών σε δράσεις κοινωνικού χαρακτήρα που ενισχύουν το αποδυναμωμένο «Κράτος Πρόνοιας». Στο Ρέθυμνο λειτουργούν τα τελευταία χρόνια  αξιόλογες κοινωνικές δομές που έχουν επιφορτιστεί με το δύσκολο έργο της κάλυψης σοβαρότατων κενών που σημειώνονται στο πεδίο της κοινωνικής πρόνοιας. Η ανταπόκριση των δημοτών στη λειτουργία των συγκεκριμένων δομών όπως είναι η Υπηρεσία Κοινωνικής Μέριμνας, το Ιατρείο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Βρεφονηπικαοί Σταθμοί εντός και εκτός πόλεως, το Κέντρο Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών και το Κέντρο Ημερήσιας Φροντίδας Ηλικιωμένων,   το οργανωμένο Γραφείο εξυπηρέτησης Μεταναστών και άλλα, δυστυχώς επιβεβαιώνει το μέγεθος των υφιστάμενων αναγκών των πολιτών και κάνει ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη στήριξης αυτών των δομών και εμπλουτισμού τους με  νέες, περισσότερες και ακόμη πιο σύγχρονες.

Παρά τον κίνδυνο που διατρέχει η λειτουργία αυτών των δομών αφού τα κρατικά κονδύλια συρρικνώνονται και οι Τοπικές Αυτοδιοικήσεις αποδυναμώνονται οικονομικά, η συμμετοχή εθελοντών είναι συγκινητική. Το Ιατρείο Κοινωνικής Αλληλεγγύης, για παράδειγμα, λειτουργεί  χάρη στην εθελοντική προσφορά γιατρών του ΕΣΥ διαφόρων ειδικοτήτων και με τη συνεργασία ιδιωτικών γιατρών, φαρμακείων και διαγνωστικών Κέντρων. Μια αξιέπαινη δράση που έχει κινητοποιήσει μια μεγάλη μερίδα επιστημόνων του τόπου μας χωρίς κανένα οικονομικό κίνητρο και με ξεκάθαρο κοινωνικό χαρακτήρα. Αλλά και οι ίδιοι οι πολίτες, παρότι το Ιατρείο εξυπηρετεί τους ανασφάλιστους, οι ήδη ασφαλισμένοι ενισχύουν τη λειτουργία του με εισφορές δημιουργώντας έτσι ένα κοινωνικό κουμπαρά, απ’ όπου εξυπηρετούνται πολλοί άλλοι συνάνθρωποι τους αλλά και οι ίδιοι, σε συνειδησιακό επίπεδο.

Και φυσικά δεν αποτελεί το μόνο παράδειγμα.

Στο ίδιο πνεύμα κινείται και η Υπηρεσία Πολιτικής Προστασίας. Πόσοι από μας γνωρίζουμε ότι, ειδικά τους θερινούς μήνες, πολλοί εθελοντές περιφρουρούν μέχρι τις πρώτες πρωϊνές ώρες τους χώρους περιαστικού πρασίνου με όσα μέσα τους διαθέτει η Υπηρεσία αλλά κυρίως με δικά τους μέσα στα οποία περιλαμβάνεται και η θέληση τους να προσφέρουν προστασία στα δάση, αθόρυβα και αποτελεσματικά;

Τελικά, οι άνθρωποι έχουν ανεπτυγμένες και την ευαισθησία και τις αισθήσεις τους . Αναγνωρίζουν την ομορφιά και έχουν τη διάθεση να την υπερασπιστούν και να τη διαφυλάξουν. Αυτό που λείπει είναι το κίνητρο. Και η έμπνευση.

Δεν έχω την ψευδαίσθηση ότι η κοινωνική φιλανθρωπία θα πρέπει να υποκαθιστά τις δομές του Κράτους. 

Τελικά όμως, εκεί που το Κράτος δηλώνει ανεπάρκεια, ανευθυνότητα, αναλγησία ή φτώχεια  είναι οι ίδιοι οι άνθρωποι που δηλώνουν επαρκή διάθεση και ικανότητες για ανάληψη δράσης. Και αυτή τη διάθεση και την προσφορά καλό είναι να μην την αποκρούομε. Αλλά να την προκαλούμε στο βαθμό που είναι επιτρεπτό και δυνατό.   

ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ 

Ερχόμαστε λοιπόν στην έννοια του Κράτους και στις λειτουργίες που κανονικά θα έπρεπε να επιτελεί.

Ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε την έννοια του Κράτους καθορίζει και τη σχέση μας με αυτό. Συμφωνώ με την άποψη του  Μπουρντιέ  πως «Το  κράτος είναι από τα λίγα όπλα που διαθέτουμε για να ελέγξουμε πολλών ειδών λειτουργίες και διαδικασίες ζωτικής σημασίας και ειδικά εκείνων που θίγουν το γενικό συμφέρον και τις δημόσιες υπηρεσίες. Είναι το μόνο εργαλείο που διαθέτουμε για να πραγματοποιήσουμε μια λογική αναδιανομή εισοδημάτων και να εξισώσουμε τις ευκαιρίες πρόσβασης στην οικονομία και την κουλτούρα. 

Eίναι μια εξαιρετική επινόηση μια κατάκτηση της ανθρωπότητας όπως οι τέχνες και η επιστήμη

Επίσημος σκοπός του είναι η δημόσια υπηρεσία, η εξυπηρέτηση του δημόσιου και η  αφοσίωση στο γενικό συμφέρον»

Σήμερα, είναι ολοφάνερο πια πως οι λειτουργίες του Κράτους έχουν κατά ένα ανησυχητικό ποσοστό, υποταχθεί κατά το μάλλον στην εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων όπου ο παράγοντας άνθρωπος εκλαμβάνεται ως μέρος μιας καλοστημένης μηχανής που υπηρετεί τις επιταγές μιας, αποκλίνουσας από τις πραγματικές ανθρώπινες ανάγκες, παγκοσμιοποίησης η οποία εξαντλείται στην συσσώρευση οικονομικού πλούτου στους ήδη προνομιούχους.

Ευθύνη για τη δημιουργηθείσα κατάσταση, σαφώς φέρουν τόσο η νεοφιλελεύθερη πολιτική όσο και η εμφανής παρέκκλιση των σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων από τον αρχικό τους πολιτικό και κοινωνικό προσανατολισμό. Με την κάθε κυβέρνηση να τάσσεται στην υπηρεσία της οικονομίας και με διάχυτο το αίσθημα μιας γενικευμένης δυσαρέσκειας ακόμη κι από κείνους που υπηρετούν στον κρατικό μηχανισμό, οι οποίοι νιώθουν παραμελημένοι, αγνοημένοι και παρεμποδισμένοι να πράξουν το έργο που τους έχει ανατεθεί (όπως είναι π.χ. οι εκπαιδευτικοί, οι γιατροί σε δημόσια νοσοκομεία κα.) ίσως είναι η ώρα για την κινητοποίηση  οργανωμένων κοινωνικών κινημάτων, τα οποία με τη συνεργασία μαχητών και διανοούμενων, να μπορούν να οδηγήσουν την κοινωνία έξω από την κρίση θεσμών, ηθών και των αδιέξοδων πρακτικών που βιώνει.

Υπό την αίρεση πάντα ότι αυτά τα κοινωνικά κινήματα θα αποτελούν τη φωνή της ίδιας της κοινωνίας, την έκφραση των πραγματικών αναγκών της και θα δρουν με ευρύτητα και ανεξαρτησία από κάθε οικονομική δύναμη αλλά και από το, στενό ιδεολογικά και ξύλινο φραστικά, προσανατολισμό ορισμένων συνδικαλιστικών οργανώσεων που εμπνέουν πλέον λίγους και κινητοποιούν ακόμη λιγότερους.

Η πρόταση δηλαδή του Μπουρντιέ περί μιας συμβολικής- ιδεολογικής  επανάστασης και περί κοινωνικών κινημάτων αν και φαντάζει ουτοπική ίσως τελικά να είναι η ενδεδειγμένη λύση.

Μάλλον, λοιπόν, πρέπει ν΄ αλλάξουμε τον τρόπο που σκεφτόμαστε και που ερμηνεύουμε τα πράγματα μήπως και  αλλάξουμε  τον κόσμο μας.

Κι εδώ η ενδιαφέρουσα πρόταση του Μπουρντιέ ότι «το Κράτος, η εκπαίδευση, η  φιλοσοφία και κουλτούρα   μπορούν ν’ αποτελέσουν  εργαλεία κυριαρχίας», μας δίνει μια κατευθυντήρια γραμμή για τον τρόπο με τον οποίο θ’ αλλάξουμε οπτική, θα ενδυναμώσουμε την κρίση μας και θα οργανώσουμε τη δράση μας ώστε να επιτύχουμε αυτή την αναγκαία αλλαγή.

ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ - ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΠΑΙΔΕΙΑ – ΟΣΜΩΤΙΚΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ – ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

 Ουδείς, υποθέτω, υποτιμά τη δύναμη της εκπαίδευσης και της κουλτούρας ως  μέσα εφαρμογής μιας νέας ιδεολογίας που θα αλλάξει άρδην την αντίληψη μας και την κριτική μας ικανότητα.

Σαφώς και η εκπαίδευση όπως και η κουλτούρα επηρεάζονται από την παγκοσμιοποίηση και τις παραμέτρους που τη συνθέτουν: την σταθερή επιδίωξη του μέγιστου δυνατού βραχυπρόθεσμου κέρδους. Όπως, επίσης, είναι πλέον εναργές πως αρκετοί  κάτοχοι αυτού που ο Μπουρντιέ ονομάζει «γλωσσικό κεφάλαιο» το διαχειρίζονται κατά τρόπο παραπλανητικό, για δικό τους όφελος, ενισχύοντας τη δομή του διεθνούς οικονομικού  συστήματος συνολικά.

Μην ξεχνάμε πως οι προεκλογικές εκστρατείες και εξαγγελίες αρκετών ισχυρών πολιτικών προσώπων βασίστηκαν στην ικανότητα πληρωμένων διανοουμένων και κατόχων αυτού του γλωσσικού κεφαλαίου να παρουσιάζουν  αντιλαϊκά μέτρα ως βαθιά κοινωνικά και ανθρώπινα. Και δεν είναι το μόνο παράδειγμα .

Αν δε θέλουμε να επεκταθούμε τόσο πολύ ας ρίξουμε μια ματιά στου κόλπους του εκπαιδευτικού συστήματος: Οι μαθητές που έχουν το προνόμιο πρόσβασης στην ευρύτερη γνώση μέσα από θέατρα, λογοτεχνικά βιβλία και οργανωμένες βιβλιοθήκες, Κέντρα Τέχνης κ.α. έχουν δηλαδή αυτό που ο Μπουρντιέ αναφέρει ως «ελεύθερη παιδεία» και «οσμωτική καλλιέργεια» ( μακρόχρονη εξοικείωση με τα έργα ιδεών και τέχνης),  σαφώς αποδίδουν καλύτερα στο σχολείο. Και φυσικά δεν υποτιμούμε την αξία της διευρυμένη γνώσης. Ας μην ξεχνάμε όμως, αυτό που εύστοχα επεσήμανε και ο Μπουρντιέ ότι από διαφορετική αφετηρία ξεκινούν τα παιδιά των πλουσίων και μορφωμένων και από άλλη τα παιδιά των υπολοίπων. Το δε εκπαιδευτικό σύστημα, έτσι όπως λειτουργεί  με τα αριστεία και τους βαθμούς, αναγνωρίζει ως φυσικό προσόν τις  ανεπτυγμένες δεξιότητες των προνομιούχων παιδιών ενώ στην ουσία είναι κοινωνικό δεδομένο, το λεγόμενο « οικογενειακό κεφάλαιο».

 Είναι γεγονός λοιπόν, πως το γλωσσικό κεφάλαιο και η κουλτούρα παρότι ισχυρά ως μέσα δεν αποτελούν κοινό αγαθό.

Τόσο το εκπαιδευτικό σύστημα όσο και η γενικότερη πολιτιστική παραγωγή, με την συμβολή των ΜΜΕ,  δεν καταφέρνουν πάντα να ξεφεύγουν από την επικίνδυνη  παγίδα της εμπορικότητας και των παραγώγων μιας βιομηχανικής υποκουλτούρας σε βαθμό μάλιστα που, τόσο εμείς ως ενήλικες αλλά πολύ περισσότερο οι νέοι μας, να δυσκολευόμαστε να αντιληφθούμε το γνήσιο πολιτιστικό αγαθό από την προκλητική απομίμηση. 

Γι’ αυτό, θα πρέπει να επιμείνουμε αφενός, στη διεκδίκηση του κεκτημένου αλλά καταπατημένου δικαιώματος της ελεύθερης πρόσβασης στη γνώση και αφετέρου, στη διάσωση της σπουδαίας πολιτιστικής κληρονομιάς που κάθε έθνος διαθέτει.   

Το κεφάλαιο Παιδεία και η πρόσβαση στη γνώση είναι τεράστιο και υπό συνεχή διαπραγμάτευση. Δεν θα το ανοίξουμε απόψε, μια και δεν είναι αυτός ο σκοπός της συνάντησης μας.

Εκείνο που θα ήθελα, ωστόσο,  να επισημάνω είναι πως οι πολίτες ανεξαρτήτου ηλικίας και μορφωτικού επιπέδου μπορούν, με κατάλληλες πολιτικές πρωτοβουλίες να κινητοποιηθούν προς αυτή την κατεύθυνση. Νοιάζονται και το επιθυμούν. Έχουν κριτήρια και ανταποκρίνονται σε κάθε κάλεσμα επιμορφωτικού και πολιτιστικού περιεχομένου.

 Θα σας αναφέρω μόνο 2 από τα πολλά ευτυχώς παραδείγματα μια τέτοιας κινητοποίησης που συναντάμε στην πόλη μας τέτοιας κινητοποίησης: Είναι η τρίτη χρόνια που ο Δήμος σε συνεργασία με το Πανεπιστήμιο Κρήτης διοργανώνει ένα Κύκλο Ανοιχτών Διαλέξεων που περιλαμβάνουν ομιλίες από καθηγητές Πανεπιστημίου σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος και Διάλογο με τους πολίτες. Ένα είδος Λαϊκού Πανεπιστημίου με συμμετοχή πολιτών που κάθε χρόνο είναι και μεγαλύτερη.

Έπειτα,  σίγουρα οι περισσότεροι γνωρίζετε τις δύο μεγάλες πολιτιστικές, με σαφή κοινωνικό χαρακτήρα, εκδηλώσεις που διοργανώνονται στο Ρέθυμνο: Το Αναγεννησιακό Φεστιβάλ και το Καρναβάλι. Κι επειδή κάποιο ίσως μειδίασαν στο άκουσμα της λέξης «Καρναβάλι» θα ήθελα να επισημάνω με αυτή μου την αναφορά είναι πως και για τους 2 θεσμούς δραστηριοποιούνται εθελοντικά μεταξύ των άλλων οι ίδιοι άνθρωποι  παρότι οι δύο αυτοί θεσμοί έχουν εντελώς διαφορετικά πολιτιστικά χαρακτηριστικά.  

  Αν αναγάγουμε αυτή την αυθόρμητη  συμμετοχή  στη γενικότερη φιλοσοφία της απόδοσης  κινήτρων, της προτροπής για συνδημιουργία, της σταθερής πηγής συλλογικής έμπνευσης και μαζικής κινητοποίησης που αντανακλά την εσωτερική επιθυμία του καθενός να προσφέρει, να μοιραστεί  να αποτελέσει ενεργό μέλος ενός συνόλου, τότε ανακαλύπτουμε βασικά συστατικά που θα πρέπει να εντάξουμε στην απόπειρα μας για  μια συνολική αναθεώρηση της κοινωνικής και οικονομικής οργάνωσης που θα έχει ως επίκεντρο τον άνθρωπο.

Ο Μπουρντιέ είπε πως  «Η επιστροφή στο άτομο είναι επιστροφή στην ατομική δράση και την ατομική  ευθύνη».

Ξεκινώντας λοιπόν από την αυτοκριτική μας, ας εστιάσουμε στο άτομο και την ατομική του ευθύνη για να καταλήξουμε στο σύνολο που είναι η ίδια η κοινωνία και στη συλλογική ευθύνη απέναντι σε αυτήν.

Ένα ακόμη παράδειγμα προσβολής, με πολλούς αποδέκτες,  αυτή τη φορά της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας που έθεσε σε εγρήγορση τις πιο ευαίσθητες χορδές μας είναι και η έσχατη προκλητική στάση ορισμένων Ευρωπαίων, εκπροσώπων  σε μεγάλο βαθμό ισχυρών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, που στο όνομα του κέρδους και υπό το φόβο τάχα της οικονομικής τους επιβάρυνσης από τους  Έλληνες δε δίστασαν να καπηλευτούν ακόμη και σύμβολα διεθνούς πολιτιστικής ακτινοβολίας όπως είναι ο Παρθενώνας και η Αφροδίτη της Μήλου.

Απτό παράδειγμα κατάλυσης κάθε ηθικού φραγμού και αξιοπρέπειας στο βωμό οικονομικών συμφερόντων.

Η συγκεκριμένη απροκάλυπτη άσκηση βίας που πηγάζει από τη δημαγωγία που επιχειρούν συχνά, φλύαρα και ανεξέλεγκτα, τα ΜΜΕ θα κάνει τον κύκλο της  και θα επιστρέψει στους εμπνευστές της. Εμείς ως απάντηση επικαλούμαστε αυτό που ο Μπουρτντιέ είπε για τη χώρα μας σε μια συνέντευξή του: Η Ελλάδα, του παρελθόντος και του παρόντος, με τη φιλοσοφία της, τη λογοτεχνία της, τα μνημεία και τα τοπία της, την παράδοση και τη διεθνή διάνοιξη την οποία  έχουν - κι εύχομαι τίποτα να μην την υπονομεύσει-  μπορεί να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις υποθέσεις του Συλλογικού Διανοούμενου, που εύχομαι να δημιουργηθεί»

Είναι καιρός όμως να μάθουμε, όπως προτείνει κι ο Μπουρντιέ, να  «ελέγχουμε τη χειραγώγηση που μας ασκείται». Είναι κυριολεκτικά στο χέρι μας. Είτε την ώρα που ανοίγουμε ένα περιοδικό ή μια εφημερίδα είτε τη στιγμή που αποφασίζουμε να πιάσουμε το τηλεκοντρόλ, είτε τη στιγμή που ψηφίζουμε τους εκπροσώπους μας στους οποίος θα πρέπει να μην επιτρέπουμε πλέον να λειτουργούν ως υποχείρια των ΜΜΕ και να επενεργούν με αγοραίο πολιτικό τρόπο είτε την ώρα που επιλέγουμε την ανάπαυση στον καναπέ μας αντί της δράσης και της συνειδητής, κριτικής  αντίστασης.   

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 

 Δεν θα ήθελα να καταχραστώ το χρόνο των συνομιλητών μου και τα αποθέματα της υπομονής σας. θα ήθελα φεύγοντας από τούτη την ωραία εκδήλωση που εκτός των άλλων επιστεγάζει τη συνεργασία της τοπικής κοινωνίας με την πανεπιστημιακή κοινότητα, να πάρουμε μαζί μας ένα ακριβό φορτίο προβληματισμού.

Λέγεται πως η αφετηρία για τη λύση ενός προβλήματος είναι η αναγνώριση του ως πρόβλημα. Εύκολα μπορεί  ο καθένας από μας να ασκήσει κριτική και να εντοπίσει τα κακώς κείμενα.  Δύσκολα καταθέτει όμως μέσω ενός αυθεντικού  λόγου, προτάσεις για μια συνολική αναθεώρηση τρόπου σκέψης και δράσης.

Στον τομέα αυτό ο Πιέρ Μπουρντιέ κατάφερε να θέσει βασικά ζητήματα της κοινωνικής πολιτικής υπό το πρίσμα μιας νέας, επαναστατικής και ρεαλιστικής προσέγγισης.

Εκείνο που θεωρώ ιδιαίτερα σημαντικό είναι η πρότασή του περί κατάργησης της «αυτάρκειας» των επιστημών. Ο ίδιος έκανε πράξη τη θεωρία του μελετώντας και αποκτώντας εξειδίκευση σε πολλές επιστήμες: Φιλοσοφία, Κοινωνιολογία, Οικονομία, Πολιτική, Ανθρωπολογία, Έρευνα υποδεικνύοντας μας έτσι πως ένα πρόβλημα θα πρέπει να το προσεγγίζουμε από πολλές οπτικές γωνίες.

Οι σημερινές κοινωνίες καλούνται να διαχειριστούν πολύπλοκα προβλήματα που αναδεικνύουν την ανακύκλωση της απόγνωσης των πολιτών: η παραβατικότητα και η αύξηση της εγκληματικότητας, η έξαρση του ρατσισμού που προκύπτει από την πολυπολιτισμικότητα που εγκαθιδρύουν τα μεταναστευτικά κύματα σε τόπους φιλοξενίας ανέτοιμους για μια τέτοια αλλαγή, η γενικευμένη  οικονομική ανασφάλεια με όλα τα παράγωγά της σε όλα τα επίπεδα της ανθρώπινης ζωής και πολλά άλλα.

Δεν μπορούμε πλέον να ζούμε στη γυάλα του μικρόκοσμού μας όταν γύρω μας όλα αλλάζουν με τρομακτικούς ρυθμούς και συχνά ερήμην μας.

Η πολιτική, πέρα από τα κόμματα και τα οικονομικά συμφέροντα, θα πρέπει να επανεγκαθιδρύσει τη διαταραγμένη εμπιστοσύνη των πολιτών και να τους κινητοποιήσει σε μαζική δράση.  

Οι φραγμοί της «ηθικής ή της ιδεολογικής ουδετερότητας» εκ μέρους επιστημόνων και μη  θα πρέπει να καταλυθούν. Όλοι είμαστε συνυπεύθυνοι για όλα όσα συμβαίνουν και αποτελεί προσωπική υποχρέωση η συμμετοχή μας και η συμβολή μας σε κάθε απόφαση που λαμβάνεται και αφορά το κοινωνικό σύνολο.

Ξεκινώντας από την αυτοκριτική μας, ας δούμε με κριτική ματιά όσα μας περιβάλλουν και όσα μας σερβίρονται ως αποτελεσματικές λύσεις.

Να  διεκδικήσουμε την  αντικειμενική γνώση και να αποκτήσουμε ασφαλή κρίση για όσα μας αφορύν. Με συνεχή ενημέρωση, σταθερή ενασχόληση και διαρκή μόρφωση.

Κλείνοντας, θα μου επιτρέψετε να δανειστώ κι εγώ με τη σειρά μου, όπως ο Μπουρντιέ, τη φράση του Καντ : θα πρέπει να οργανώσουμε τα εγωϊστικά συμφέροντα κατά τέτοιο τρόπο ώστε ένας άνθρωπος, ακόμη κι αν δεν είναι καλός άνθρωπος να υποχρεώνεται να είναι καλός πολίτης.

Σας ευχαριστώ πολύ .